H ώρα του ..."Project" στην Α΄ Λυκείου

* Η Εργασία θα είναι ομαδική, η βαθμολόγηση ατομική και ο βαθμός θα μετράει για την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο  * Oι  τέσσερις θεματικοί κύκλοι από τους οποίους θα αντλούνται τα θέματα των Projects

Toυ Χάρη Ανδρεόπουλου *

Ρόλο «κλειδί» στην αξιολόγηση του μαθητή στο Λύκειο - συνεπώς και στην εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση - θα έχει από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο ο νέος θεσμός της “Ερευνητικής Εργασίας”, γνωστής και με τον ξενόγλωσσο όρο “Project”, που σχεδιάζεται να λειτουργήσει ως ένα είδος “μίνι πτυχιακής” εργασίας. Για την εκπόνηση αυτής της “μίνι πτυχιακής” στο ωρολόγιο πρόγραμμα θα διατίθεται ανά εβδομάδα ένα 3ωρο στο Γενικό Λύκειο (ΓΕΛ) και ένα 2ωρο στο Τεχνολογικό Λύκειο (TΕΛ), σε κάθε τετράμηνο.

Ως επιλογή εκπαιδευτικής πρακτικής οι Ερευνητικές Εργασίες εντάσσονται  στην όλη φιλοσοφία του “Νέου Σχολείου”, η οποία αντιλαμβάνεται τους  μαθητές ως μικρούς «διανοούμενους», «επιστήμονες» και «ερευνητές». Το μάθημα της Ερευνητικής Εργασίας αποσκοπεί να οδηγήσει τους μαθητές σε νέα και ενδιαφέροντα μονοπάτια, αυτά της έρευνας και της παραγωγής γνώσης. Πρόκειται, για τα δεδομένα του ελληνικού Λυκείου, για σημαντική εκπαιδευτική καινοτομία που επιχειρεί να εφοδιάσει τους μαθητές με μαθησιακές δεξιότητες που θα τους φανούν αύριο χρήσιμες, είτε στο πανεπιστήμιο, είτε στην αγορά εργασίας

ΜΕΘΟΔΟΣ “PROJECT”

H Ερευνητική Εργασία εντασσόμενη στον υποχρεωτικό κορμό του προγράμματος σπουδών και του ωρολογίου προγράμματος στο Γενικό (ΓΕΛ) και το Τεχνολογικό Λύκειο (TEΛ) υπηρετεί την σύγχρονη παιδαγωγική αρχή της διευρευνητικής προσέγγισης της μάθησης, με τη μέθοδο “project”. Η μέθοδος project αποτελεί το είδος εκείνο της διδακτικής μεθοδολογίας που στηρίζεται στις αρχές της αυτενέργειας και της συμμετοχικής μάθησης. Η μέθοδος αυτή – που χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια στα ευρωπαϊκά σχολεία – μειώνει στο ελάχιστο την απόσταση μεταξύ σχολείου και κοινωνικού περιγύρου, καθώς συνδέει τη σχολική εργασία με δραστηριότητες στον κοινωνικό χώρο. 

                                                                                         

            Η εν λόγω παιδαγωγική αρχή παραπέμπει σε  εναλλακτικές προσεγγίσεις διερευνητικής μάθησης, οι οποίες εμπλέκουν τους μαθητές σε διαδικασίες διερεύνησης του φυσικού και κοινωνικού κόσμου, προκειμένου, πριν δώσουν τεκμηριωμένες απαντήσεις σε ερωτήματα, προτείνουν λύσεις σε προβλήματα και λάβουν αποφάσεις για πολύπλοκα ζητήματα, να έχουν προηγουμένως μελετήσει τα διαθέσιμα δεδομένα.

ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΤΑΔΙΑ

Ο όρος project εκφράζει τη μέθοδο της έρευνας που χρησιμοποιούμε για την εκπόνηση μιας επιστημονικής εργασίας ακολουθώντας ορισμένες σταθερές, όπως επιλογή του θέματος, διαμόρφωση των ερωτημάτων, μελέτη των πηγών και των πληροφοριών, αφομοίωση, κριτική αντιμετώπιση των πηγών, παρουσίαση, σύνθεση και αξιολόγηση και αναφέρεται στην οργάνωση και ανάπτυξη σχεδίων – έργων κάθε μορφής και σε κάθε επίπεδο. Tα στάδια ενός project είναι τέσσερα:

·       Διατύπωση του σκοπού του θέματος. Στο στάδιο αυτό είναι απαραίτητη η συμμετοχή των μαθητών και η διακριτική παρέμβαση του καθηγητή

·       Σχεδιασμός των διαδικασιών που θα ακολουθήσουν οι μαθητές

·       Εκτέλεση του προγράμματος βάσει του σχεδιασμού, με ενδεχόμενες τροποποιήσεις που υπαγορεύουν ειδικές συνθήκες κατά την εκτέλεση, και

·       Αξιολόγηση του έργου: α) διαμορφωτική στη διάρκεια της οργάνωσης και εκτέλεσης, β) τελική, για την διαπίστωση της επίτευξης των στόχων του προγράμματος.

Απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσματικότητα ενός project είναι η αποδοχή ορισμένων βασικών αρχών λειτουργίας της ομάδας των μαθητών, όπως συγκεκριμένοι κανόνες συμπεριφοράς, σαφής διατύπωση των στόχων, πολυεπίπεδη επικοινωνία και συνοχή της ομάδας, στο πλαίσιο της ομοδοσυνεργατικότητας. Οσον αφορά τον ρόλο του καθηγητή στο πλαίσιο της ανάπτυξης του project, αυτός είναι πολύπλευρος, στηρίζεται στις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις, αλλά, κυρίως, συνίσταται σε “δράση από το παρασκήνιο”. Aυτό σημαίνει ότι ο καθηγητής παρεμβαίνει μόνο όταν είναι απαραίτητο και συμμετέχει χωρίς να προκαταλαμβάνει ή να κατευθύνει τις προσπάθειες των μαθητών.

     ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗΣ

Το κάθε project ( = Eρευνητική Εργασία) που θα παραδίδουν δύο φορές το χρόνο οι μαθητές και των τριών τάξεων Λυκείου, θα βαθμολογείται ισότιμα με τα υπόλοιπα μαθήματα από τον επιβλέποντα καθηγητή βάσει δύο κριτηρίων: α) Τη διαδικασία που ακολουθήθηκε για την παραγωγή της (αξιολογούνται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως η πρωτοτυπία, η διεπιστημονικότητα, η ερευνητική μεθοδολογία, η ορθή δόμηση του κειμένου, κλπ. και β) Το αποτέλεσμα (π.χ. το ενδιαφέρον που προκαλεί στην σχολική κοινότητα και στο ευρύτερο κοινό η εργασία) και την παρουσίαση του αποτελέσματος (εδώ αξιολογείται η σαφήνεια, η χρήση των ΤΠΕ, κλπ.). Κι επειδή είθισται τέτοιου είδους εργασίες να είναι ομαδικές, προβλέπονται δύο ειδών βαθμολογήσεις: Μία συνολική και μία ατομική για κάθε μαθητή - για το σκέλος της εργασίας που είχε αναλάβει να διεκπεραιώσει. .

* Ειδικότερα, με βάση τον πολυσέλιδο οδηγό για τους εκπαιδευτικούς, που έχει ετοιμάσει το υπουργείο Παιδείας, προβλέπονται ενδεικτικές προτάσεις για θέματα Ερευνητικών Εργασιών, τρόποι παιδαγωγικής διαχείρισης των ομάδων μαθητών, αλλά και τα κριτήρια αξιολόγησης των Εργασιών. Αν και η πρακτική του ερευνητικού project δεν είναι ξένη για πολλά σχολεία (μάλιστα κάποια έχουν λάβει και διεθνείς διακρίσεις, ενώ μέχρι πρότινος Ερευνητικές Εργασίες - για αμιγώς τεχνολογικής φύσης θέματα - διεξάγονταν στο πλαίσιο του μαθήματος της Τεχνολογίας της Α΄ Λυκείου που τώρα καταργείται), είναι η πρώτη φορά που οι εκπαιδευτικοί θα κληθούν να βαθμολογήσουν τους μαθητές. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να αξιολογήσουν τόσο τη διαδικασία που ακολούθησαν οι μαθητές όσο και το αποτέλεσμα και την παρουσίασή του.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞH

Για παράδειγμα, ο επιβλέπων καθηγητής θα πρέπει να εξετάσει εάν οι μαθητές έχουν χρησιμοποιήσει ποικιλία πηγών πληροφόρησης και κατά πόσο αυτές είναι έγκυρες, εάν κατά τη διάρκεια της παραγωγής της εργασίας υπήρχε συνεργασία μεταξύ τους, πόσο καινοτόμα είναι η ιδέα της εργασίας, τη λειτουργικότητα του αποτελέσματος στην περίπτωση, βεβαίως, που πρόκειται για κάποια κατασκευή, αλλά και το κατά πόσο άρτια και κατανοητή ήταν η παρουσίαση του αποτελέσματος.

Το project μπορεί να είναι γραπτή εργασία, βίντεο, κατασκευή ή συνδυασμός αυτών π.χ. ένα gallop για τις διατροφικές συνήθειες των μαθητών, ένα video για τη ζωγραφική του 19ου αιώνα, ακόμα, όμως (και ειδικά για τη περίπτωση των ΤΕΛ) και ένα... ηλιακό αυτοκίνητο. Ακόμη, σύμφωνα με τις οδηγίες του υπ. Παιδείας, θα πρέπει να επιδιώκεται η διαθεματική ανάπτυξη θεμάτων μέσω της συνεργασίας στο μάθημα καθηγητών διαφορετικών ειδικοτήτων, π.χ. για το θέμα των σύγχρονων προκλήσεων βιοηθικής (τεχνητή γονιμοποίηση, μεταμοσχεύσεις, κλωνοποίηση, κ.λ.π.), ως μέλη της επιβλέπουσας - παιδαγωγικής ομάδας,  θα μπορούσαν να συνεργασθούν ο θεολόγος με τον βιολόγο, κ.ο.κ.

ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Σύμφωνα με απόφαση του υπ. Παιδείας που κοινποιήθηκε τις προηγούμενες μέρες στα Λύκεια, το πρώτο τετράμηνο του νέου σχολικού έτους (2011-2012), που είναι το πρώτο τετράμηνο εφαρμογής των Ερευνητικών Εργασιών, ορίζεται ως πιλοτικό. Αυτό σημαίνει ότι ακολουθούνται όλες οι διαδικασίες, όπως προβλέπονται, μέχρι τη γενική αξιολόγηση της ομαδικής εργασίας, αλλά δεν προβαίνουν οι εκπαιδευτικοί στην ατομική αξιολόγηση των μαθητών. Επομένως μόνο για το πρώτο τετράμηνο του σχολικού έτους 2011-2012 ως ατομικός βαθμός του μαθητή λογίζεται η ομαδική βαθμολογία της ομάδας εργασίας του. Από το δεύτερο τετράμηνο του 2011-2012 εφαρμόζονται κανονικά όλες οι διαδικασίες και πραγματοποιείται κανονικά η ατομική αξιολόγηση των μαθητών.

ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ

Κατά την έναρξη του σχολικού έτους, εντός του πρώτου δεκαπενθήμερου του Σεπτεμβρίου ο σύλλογος διδασκόντων του Λυκείου, με βάση τις σχετικές εισηγήσεις των καθηγητών, καταρτίζει έναν κατάλογο με ενδεικτικά θέματα εργασιών, τα οποία θα αντλούνται μέσα από τέσσερις θεματικούς κύκλους (Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες, Τέχνη και Πολιτισμός, Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία και Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη) με θέματα επιλογής που σχετίζονται με το περιεχόμενο των διδασκομένων μαθημάτων. Οι μαθητές αφού επιλέξουν ποια από αυτά τα θέματα θα αναπτύξουν θα εντάσσονται σε αντίστοιχα “Τμήματα Ενδιαφέροντος” (20μελή, όσο περίπου μια κανονική τάξη / τμήμα), εντός των οποίων θα χωρίζονται σε επιμέρους μικρο – ομάδες των 4 έως 6 μελών. Η διαδικασία κατανομής των μαθητών στις ερευνητικές εργασίες θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί το αργότερο μέχρι το τέλος της δεύτερης εβδομάδας από την έναρξη του διδακτικού έτους. Βάσει των προβλεπόμενων, οι μαθητές θα πρέπει να παραδίδουν μία εργασία κάθε τετράμηνο, δηλαδή συνολικά δύο το χρόνο, εκ των οποίων η μία μπορεί να είναι στα αγγλικά. Για ευρύτερη διάχυσή τους οι μαθητικές εργασίες, μετά τη δημόσια παρουσίαση τους, αναρτώνται στο διαδίκτυο (στην ιστοσελίδα / ιστολόγιο του σχολείου), αναγραφομένων στην εργασία των ονομάτων όλων των συντελεστών, μαθητών και επιβλεπόντων καθηγητών.

* Οι Ερευνητικές Εργασίες πραγματοποιούνται στο πλαίσιο συνεχόμενου τρίωρου. Όπου τούτο δεν είναι εφικτό, ορίζεται συνεχόμενο δίωρο και μία ώρα την ίδια ή διαφορετικές ημέρες, ανάλογα, με τις δυνατότητες του Ωρολογίου Προγράμματος. Σε κάθε περίπτωση η ρύθμιση των ζωνών κατά τη διάρκεια των οποίων υλοποιείται η ερευνητική εργασία εναπόκειται στο Σύλλογο Διδασκόντων.

ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

Την ευθύνη για τη διεξαγωγή και τον γενικό συντονισμό των Ερευνητικών Εργασιών που θα ξεκινήσουν φέτος στη πρώτη λυκειακή τάξη αναλαμβάνουν οι υποδιευθυντές  των ΓΕΛ και ΤΕΛ, ενώ στην εποπτεία και καθοδήγηση των Ερευνητικών Εργασιών μπορούν κατ’ αρχήν να συμμετέχουν, οι καθηγητές Λυκείου όλων των ειδικοτήτων και προς τούτο η Ερευνητική Εργασία ορίζεται ως «πρώτη ανάθεση» όλων των ειδικοτήτων που έχουν ανάθεση μαθήματος σε ΓΕΛ και ΤΕΛ. Ωστόσο η ειδικότητα ή οι ειδικότητες (σε περίπτωση συν-επίβλεψης) που θα αναλάβουν την εποπτεία και την καθοδήγηση της κάθε ερευνητικής εργασίας θα πρέπει να είναι συναφής κάθε φορά με το υπό πραγμάτευση θέμα. Τη συνάφεια αυτή την κρίνει ο σύλλογος διδασκόντων. 

* Στη πιλοτική αυτή φάση της εφαρμογής του project θεωρείται βέβαιο ότι το βάρος για μια αξιόπιστη και αποτελεσματική εφαρμογή νέου θεσμού θα κληθούν να σηκώσουν (βάσει και των σχετικών κριτηρίων που τέθηκαν για την επιλογή των πρώτων επιμορφωτών και επιμορφουμένων, στα σεμινάρια που διεξήχθησαν στα τέλη Ιουνίου) κατά πρώτο λόγο οι εκπαιδευτικοί με αυξημένα ακαδημαϊκά προσόντα, τουτέστιν οι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών (Ph.D και M.Sc.), καθώς επίσης και οι έχοντες πιστοποιημένη κατάρτιση - επιμόρφωση στα προγράμματα project και, τέλος, οι διαθέτοντες εμπειρία στην εφαρμογή καινοτόμων εκπαιδευτικών δράσεων (π.χ. στη διοργάνωση προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής, αγωγής υγείας, σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού, πολιτιστικά προγράμματα, κλπ.). Σε κάθε Ερευνητική Εργασία θα υπάρχουν ως μέλη της επιβλέπουσας παιδαγωγικής ομάδας δύο καθηγητές: ο επιβλέπων που θα καλύπτει 2ωρο και ένας “επίκουρος” που θα καλύπτει μία (1) ώρα διδασκαλίας - εποπτείας.

EΠΙΜΟΡΦΩΣΗ – ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Μέχρι στιγμής για την επίβλεψη των Ερευνητικών Εργασιών έχουν επιμορφωθεί 1.000 καθηγητές, ενώ στις 22 και 23/9/2011 θα διεξαχθεί από τον Οργανισμό Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών (ΟΕΠΕΚ) και  δεύτερο επιμορφωτικό σεμινάριο (το οποίο για τους καθηγητές της περιοχής  μας θα υλοποιηθεί στο ΠΕΚ Λαμίας), καθώς είναι μεγάλο το ενδιαφέρον που εκδηλώνεται από  εκπαιδευτικούς που επιθυμούν να αναλάβουν το νέο αυτό μάθημα.  

* Eκπαιδευτικό υλικό για το Project δημοσιεύεται στη ιστοσελίδα του ΟΕΠΕΚ

* O Xάρης Ανδρεόπουλος είναι ιστορικός θεολόγος,  M.Sc., υπ. Δρ. ΑΠΘ, καθηγητής (ΠΕ01) στο Γυμνάσιο και το Γενικό Λύκειο Ερατεινής (http://gym-eratein.blogspot.com).

       * * Δημοσίευση του άρθρου στην ηλεκτρονική εφημερίδα Amfissapress